Basque subtitles for clip: File:Ikusgela-Euskararen debekua.webm

1
00:00:03,890 --> 00:00:05,160
Kaixo!

2
00:00:05,194 --> 00:00:09,152
Normala iruditzen al zaizue ni
hemen euskaraz lasai asko entzutea?

3
00:00:10,200 --> 00:00:13,755
Ados! XXI. mendean segitzen
dugula egiaztatu nahi nuen!

4
00:00:13,780 --> 00:00:16,860
Gaur egun normala iruditzen
zaigu bideo hau euskaraz entzutea,

5
00:00:16,900 --> 00:00:19,491
baina beste garai batzuetan

6
00:00:19,516 --> 00:00:23,225
bideo hau ekintza klandestino
eta debekatua izango litzateke.

7
00:00:23,630 --> 00:00:25,459
Koldo Mitxelenak zioen bezala,

8
00:00:25,483 --> 00:00:29,550
euskararen misteriorik handiena ez
da bere jatorria, bere iraupena baizik.

9
00:00:29,949 --> 00:00:32,104
Gure hizkuntzak historian
zehar mota guztietako

10
00:00:32,129 --> 00:00:34,323
jazarpenak eta
debekuak jasan ditu.

11
00:00:34,348 --> 00:00:35,620
Mota guztietakoak!

12
00:00:36,050 --> 00:00:38,956
Eta horietan barrena
egingo dugu gaurkoan bidaia.

13
00:00:38,981 --> 00:00:42,483
Ezinbestekoa da hiztunek
jazarpenaren formak ezagutzea,

14
00:00:42,508 --> 00:00:45,533
halako neurriek hizkuntza
areago gutxitu ez dezaten.

15
00:00:45,557 --> 00:00:47,230
Ondo informatuta
egon behar dugu!

16
00:00:47,255 --> 00:00:50,371
Eta, horretarako, hainbat
galdera ere erantzungo ditugu:

17
00:00:50,396 --> 00:00:53,071
zergatik diogu euskara
hizkuntza gutxitua dela?

18
00:00:53,095 --> 00:00:54,652
Nor saiatu da gutxitzen?

19
00:00:54,677 --> 00:00:56,628
Nola? Eta zergatik?

20
00:00:56,653 --> 00:00:59,878
Has gaitezen, Nafarroako
Erresumaren garaietatik.

21
00:00:59,902 --> 00:01:04,415
Herriaren gehiengoa euskalduna zen,
elebakarra, ez zuen besterik hitz egiten.

22
00:01:04,440 --> 00:01:08,448
Boterean zeudenek latina eta erromantzea
erabiltzen zituzten haien artean,

23
00:01:08,472 --> 00:01:11,023
eta horiek ziren
prestigioa zuten hizkuntzak.

24
00:01:11,047 --> 00:01:13,331
Hala ere, euskara ez
zen debekatuta egon.

25
00:01:13,355 --> 00:01:18,165
Hori Gaztelaren konkistak
aldatu zuen, 1529tik aurrera.

26
00:01:18,680 --> 00:01:23,469
Konkista erabatekoaren ostean, boteredunek
erdalduntze-prozesua hasi zuten,

27
00:01:23,493 --> 00:01:25,726
eta euskara estigmatizatu zuten.

28
00:01:25,751 --> 00:01:27,397
Es-tig-ma-ti-za-tu!

29
00:01:27,422 --> 00:01:30,325
Lotsagarritzat edo
iraingarritzak jo zuten euskara.

30
00:01:30,350 --> 00:01:31,283
Zergatik?

31
00:01:31,307 --> 00:01:34,466
Noam Chomsky hizkuntzalari
eta filosofoak zioen bezala,

32
00:01:34,491 --> 00:01:37,427
«Hizkuntza kontuak
botere kontuak dira».

33
00:01:37,451 --> 00:01:40,840
Eta zer egiten du komunitate
batek boterera heltzen denean?

34
00:01:40,864 --> 00:01:43,268
«Bere ikuskera, bere
kontakizuna eta, noski,

35
00:01:43,292 --> 00:01:45,886
bere hizkuntza propioa
besteei inposatu».

36
00:01:45,911 --> 00:01:50,381
Garai hartan, Europan zehar hizkuntza
nazionalak lantzen ari ziren bitartean,

37
00:01:50,406 --> 00:01:53,980
euskarari garatzeko eta aurrera
egiteko aukera lapurtu zioten.

38
00:01:54,005 --> 00:01:56,965
Non egongo litzake euskara
hori gertatu izan ez balitz?

39
00:01:56,990 --> 00:01:59,321
Ezin dugu jakin,
baina susmatu bai.

40
00:01:59,345 --> 00:02:04,435
XVI. mendean hasitako erdalduntzea indartuz
joan zen urteek aurrera egin ahala.

41
00:02:04,460 --> 00:02:08,170
Frantziako «Nazio bat, hizkuntza
bat» aldarriak, alde batetik,

42
00:02:08,195 --> 00:02:11,864
eta Espainiako Administrazioaren
jardun zentralistak, bestetik,

43
00:02:11,889 --> 00:02:14,330
euskara ahultzea
lortu zuten pixkanaka.

44
00:02:14,354 --> 00:02:16,008
Nola egin zuten, baina?

45
00:02:16,042 --> 00:02:19,173
Eskoletan euskararen
erabilera debekatuz, adibidez.

46
00:02:19,198 --> 00:02:22,555
Jende askok frankismo garaian
bakarrik gertatu zela uste du,

47
00:02:22,580 --> 00:02:23,928
baina oker dabiltza!

48
00:02:23,952 --> 00:02:26,594
Aurretik ere debekatu
izan da euskaraz hitz egitea.

49
00:02:26,619 --> 00:02:33,225
Jasotako testigantza zaharrena
1730 urtekoa da, Beasaingo eskolakoa.

50
00:02:33,250 --> 00:02:36,745
Mota guztietako zigorrak
jasaten zituzten ikasle euskaldunek

51
00:02:36,770 --> 00:02:39,345
euren-eurena zuten
hizkuntza erabiltzeagatik.

52
00:02:39,370 --> 00:02:41,467
Tartean, eraztunaren zigorra.

53
00:02:41,491 --> 00:02:44,122
Ikasleek eraztun salatari
bat pasatzen zioten elkarri

54
00:02:44,146 --> 00:02:46,175
euskaraz hitz egiten bazuten,

55
00:02:46,200 --> 00:02:48,815
eta elkarren salatari
bihurtzen ziren hala.

56
00:02:48,840 --> 00:02:52,875
Egunaren amaieran eraztuna zeukana
atsedenaldirik gabe geratzen zen,

57
00:02:52,899 --> 00:02:55,295
irakaslearen isekak
jasotzen zituen

58
00:02:55,320 --> 00:02:58,277
eta, hori gutxi balitz,
zigor fisikoak ere bai.

59
00:02:58,302 --> 00:03:02,252
Horrela, ikasleek gaztelania
barneratzea lortu nahi zuten irakasleek,

60
00:03:02,276 --> 00:03:05,742
eta euskara baztertu beharreko
hizkuntza zela pentsarazi.

61
00:03:05,766 --> 00:03:09,833
Antzera egiten zen Ipar Euskal
Herrian ere, frantsesa inposatzeko.

62
00:03:09,857 --> 00:03:14,055
Era berean, jendearen izana
kolokan jartzeko tresna izan zen

63
00:03:14,080 --> 00:03:16,044
haien izenak ezbaian jartzea.

64
00:03:16,068 --> 00:03:21,413
Frantzian, pertsonen izenak erregulatzen
zituen legea ezarri zen 1803an.

65
00:03:21,438 --> 00:03:24,936
Legearen arabera, erregistroko
funtzionarioaren esku zegoen

66
00:03:24,961 --> 00:03:27,049
izen bat onartu edo ukatzea.

67
00:03:27,074 --> 00:03:29,136
Egoera hori aldatu
egin da gerora.

68
00:03:29,160 --> 00:03:35,665
1966an, euskal eta bretoi izenak barne
hartzen zituen zerrenda bat onartu zuten,

69
00:03:35,690 --> 00:03:41,609
eta 1993az geroztik gurasoek
askatasuna dute nahi duten izena jartzeko,

70
00:03:41,633 --> 00:03:43,768
grafiarekin gorabeherak
izan diren arren.

71
00:03:43,793 --> 00:03:46,815
Espainian ere izen
propioen aurka egin zuten.

72
00:03:46,840 --> 00:03:52,626
1871. urtean, Espainiako
Erregistro Zibilaren legea abiatu zen.

73
00:03:52,651 --> 00:03:55,249
Lege hark euskal
izenak debekatu zituen,

74
00:03:55,273 --> 00:03:57,453
eta euskal jatorriko
abizenak ere

75
00:03:57,478 --> 00:04:00,945
gaztelaniaren ortografiaz
idatzi behar zirela xedatu zuen.

76
00:04:00,970 --> 00:04:05,547
Gerora, Sabin Aranak eta Luis
Eleizaldek izendegi euzkotarra sortu zuten,

77
00:04:05,571 --> 00:04:09,694
baina izen berri horiek ere Eliza
Katolikoaren debekua jaso zuten berehala.

78
00:04:09,719 --> 00:04:13,163
Bai, Elizak ere bazuen nahi
zuena debekatzeko boterea.

79
00:04:13,187 --> 00:04:14,841
Bigarren Errepublikaren garaian,

80
00:04:14,865 --> 00:04:19,575
lehenengo ikastolek euskaraz irakasteari
ekin zioten Hego Euskal Herrian,

81
00:04:19,600 --> 00:04:21,306
baina ez zuten askorik iraun.

82
00:04:21,330 --> 00:04:24,085
Izan ere, 1936ko
Gerraren ondoren,

83
00:04:24,110 --> 00:04:28,204
garaile izan zen frankismoak
euskara eta euskal kultura jazarri zituen.

84
00:04:28,229 --> 00:04:30,250
Frankismoa izan
zen, hain zuzen ere,

85
00:04:30,274 --> 00:04:33,254
euskararen biziraupenerako
garairik gogorrena.

86
00:04:33,279 --> 00:04:36,540
Hasiera-hasieratik ekin
zioten euskararen jazarpenari,

87
00:04:36,564 --> 00:04:40,275
eta debekuen ehundaka testigantza
aurki ditzakegu garai hartan.

88
00:04:40,300 --> 00:04:47,063
1936an bertan, Lizarran kargu militar
batek «agur» esatea ere debekatu zuen.

89
00:04:47,088 --> 00:04:50,884
Erregistro guztietatik euskara
ezabatzeko neurriak hartu zituzten,

90
00:04:50,909 --> 00:04:54,286
eta errotuluetatik,
aldizkarietatik, hilarrietatik

91
00:04:54,311 --> 00:04:58,021
edota
telefono-aurkibideetatik k, tx, b

92
00:04:58,045 --> 00:05:01,485
eta bestelako euskarazko
grafiak desagerrarazi zituzten.

93
00:05:01,510 --> 00:05:04,668
Hizkirik txikienak ere
sinbolo handi bihurtu ziren!

94
00:05:04,693 --> 00:05:10,456
1940an, filmak gaztelania ez zen
edozein hizkuntzatan egitea debekatu zen.

95
00:05:10,481 --> 00:05:16,415
Adierazgarria da 1965ean
Loiolako irratiarekin gertatu zena.

96
00:05:16,440 --> 00:05:20,385
Irratia ixtea agindu zuten,
programa gehiegi zituelako euskaraz.

97
00:05:20,410 --> 00:05:22,354
Horrek esan nahi
du baimena zegoela

98
00:05:22,378 --> 00:05:24,788
programa gutxi batzuk
euskaraz egiteko, ezta?

99
00:05:24,813 --> 00:05:29,480
Bai, Irrati-Difusioko Zuzendari Nagusiak
onartu egiten zuen euskara baliatzea,

100
00:05:29,779 --> 00:05:34,915
gai «atenporalei» buruz eta soilik halako
gaiei buruz hitz egiteko baldin bazen.

101
00:05:34,940 --> 00:05:38,592
Aktualitateak eta iragarkiek
beti gaztelaniaz izan behar zuten.

102
00:05:38,617 --> 00:05:42,505
Mezua argia zen: euskara
iraganeko kontua zen.

103
00:05:42,530 --> 00:05:45,645
Orain jazarpenak ere
iraganeko kontua dirudi, ezta?

104
00:05:45,670 --> 00:05:47,132
Ba ez pentsa.

105
00:05:47,156 --> 00:05:52,125
Gaur egun, Euskal Herriko leku askotan
ezin da euskaraz ikasi hezkuntza publikoan.

106
00:05:52,150 --> 00:05:54,927
Ipar Euskal Herrian eta
Trebiñun ezinezkoa da

107
00:05:54,952 --> 00:05:57,707
osorik euskalduna den
hezkuntza publikoa jasotzea.

108
00:05:57,732 --> 00:06:01,009
Eta Nafarroan ez dago
bermerik eremu ez-euskaldunean

109
00:06:01,033 --> 00:06:03,776
D edota B ereduetan ikasteko.

110
00:06:03,800 --> 00:06:05,744
Nafarroan, euskararen ezagutza

111
00:06:05,768 --> 00:06:08,270
nolabait zigortu nahi izan
duten saiakerak egon dira.

112
00:06:08,710 --> 00:06:13,400
2003an, euskal hiztunek euskara
nahitaezkoa zen lanpostu publikoen

113
00:06:13,424 --> 00:06:17,111
deialdietan soilik parte hartu
zezaketela arautu zuen Gobernuak.

114
00:06:17,135 --> 00:06:20,776
Baina Nafarroako Auzitegi Nagusiak
bertan behera utzi zuen araua.

115
00:06:20,800 --> 00:06:22,931
Hala ere, badira mugak oraindik.

116
00:06:22,955 --> 00:06:26,041
Badira, adibidez, atzerriko
hainbat hizkuntzagatik bai,

117
00:06:26,066 --> 00:06:30,605
baina euskararen ezagutzagatik
punturik ematen ez duten deialdi publikoak.

118
00:06:30,630 --> 00:06:33,527
Espainiako Diputatuen
Kongresuan ere debekatuta egon zen

119
00:06:33,552 --> 00:06:36,035
euskaraz hitz egitea
orain duela gutxi arte.

120
00:06:36,060 --> 00:06:38,548
Noiz uste duzue altxatu
zela debeku hura?

121
00:06:38,573 --> 00:06:41,081
Ba 2023ko irailean.

122
00:06:41,105 --> 00:06:42,758
Herenegun, ia-ia!

123
00:06:42,782 --> 00:06:48,048
Ikusi duzuenez, bistan da debeku asko
ezarri zaizkiola euskarari eta euskaldunoi.

124
00:06:48,073 --> 00:06:51,318
Baina hori bezain egia da
garai guztietako euskaltzaleak

125
00:06:51,342 --> 00:06:53,604
debekuei aurre egiteko
antolatu izan direla,

126
00:06:53,628 --> 00:06:57,241
ahal bezala, hizkuntzak
bizi-bizirik jarrai dezan.

127
00:06:57,265 --> 00:06:59,790
Zeuek ere segi bixi-bixi! Aio!