File:Courtisane inspecteert haar kapsel- Stichting Nationaal Museum van Wereldculturen - RV-1-1164.jpg

Nederlands: Een tot nu toe niet volledig opgehelderde episode uit Hokusai's leven betreft een bestelling voor twee schilderingen, die de kunstenaar ontving van een 'kapitan' ofwel 'opperhoofd' van de VOC tijdens diens hofreis naar de hoofdstad Edo. De arts van de factorij op Deshima sloot zich hierbij aan en bestelde kopieën van beide schilderingen. Bij aflevering weigerde de laatste echter de afgesproken prijs te betalen, zich op zijn lagere bezoldiging beroepend. De kunstenaar wilde van geen korting weten en voor de arts zat er niets anders op dan met lege handen te vertrekken. Toen het opperhoofd dit alles vernam, bezocht hij - met iets meer gevoel voor fatsoen de kunstenaar opnieuw en betaalde alsnog het afgesproken bedrag. Zo werd hij de eigenaar van vier Hokusai schilderingen. De identiteit van het opperhoofd is overgeleverd als Gijsbert Hemmy. Op de terugreis van Edo naar Nagasaki kwam hij te overlijden en werd op de vierentwintigste dag van de vierde maand van 1798 op de begraafplaats van de Tennenji in Kakegawa begraven. Wat er van de vier schilderingen is geworden houdt tot op de dag van vandaag zowel Japanse als Westerse kunsthistorici bezig. Edmond de Goncourt die als eerste dit voorval in het westen introduceerde, besloot zijn verhaal met de woorden 'Hokousai' continua de vendre un certain nombre de dessins aux Hollandais, jusqu'au jour, ou il lui fut interdit de livrer aux etrangers les détails de la vie intime des Japonais' (p. 40). Wellicht ligt in deze laatste opmerking het antwoord besloten op de vraag, waarom op een aantal werken van de kunstenaar, die door Nederlanders in dienst van de VOC later werden verworven, geen signatuur voorkomt. Dit is ook het geval met deze schildering van een staande courtisane die haar coiffure in de spiegel bekijkt. Het werk werd door Philipp Franz von Siebold tijdens diens reis naar Edo in 1826, ofwel rechtstreeks, ofwel door bemiddeling van de schilder Kawahara Keiga, die hem op deze reis vergezelde, bij Hokusai besteld. De aanpak van het thema en alle details van de uitwerking maken een signatuur hier vrijwel overbodig om tot identificatie van Hokusai als maker te komen. De elegance van de enigszins achteroverneigende figuur, duidelijk met zichzelf ingenomen, wordt benadrukt door zulke details als de opgehouden linkerarm, het decolleté van de nek en de fraaie haarinplant. Deze laatste is in overeenstemming met een van de schoonheidsidealen in Japan, namelijk in vorm overeenkomend met het silhouet van de berg Fuji. Het gezicht van de vrouw, dat we alleen in de opgehouden spiegel zien, is kenmerkend voor Hokusai's werk vanaf ongeveer 1823. In het algemeen zijn slechts enkele schilderingen uit deze periode van Hokusai's leven, naar de signatuur die hij toen gebruikte de 'Iitsu-periode' genoemd, bewaard gebleven. Het was een tijd waarin zijn belangstelling vooral op het gebied van houtsneden lag. (MF)