File:AGAD Protokóły procesów prowadzonych przeciw czarownicom przed sądem ławniczym miasta Nowego 01.png

Procesy czarownic w Nowem na Pomorzu w XVII i XVIII w.
Treść:
Opis procesu Elzy Kucharczykowej alias Zarębiny oskarżonej przez Jana Kolberka, mieszczanina nowskiego o uprawianie czarów przy pomocy diabła.
Przed sądem miejskim Nowego, do którego wpłynęła sprawa, oskarżona nie przyznała się do zarzucanych czynów, czyli uprawniania czarów przy pomocy diabła w celu szkodzenia oskarżycielowi. Dlatego też została przekazana urzędnikowi sądowemu, aby poddał ją próbie, czyli „sądowi bożemu”. Polegała ona na wrzuceniu jej w szatach, związanej sznu-rami do wody. Sąd uznał, że próba wypadła niekorzystnie dla oskarżonej, która „wkrótce wynurzyła się, pływała”, gdyż to diabeł, wspólnik, pomógł jej wypłynąć. Wobec dalszych zaprzeczeń oskarżeniom, w celu uzyskania zeznań została poddana torturom. Pod wpły-wem cierpienia opowiadała fantastyczne historie, zgodne z oczekiwaniami oskarżycieli. Przyznała się do znajomości z diabłem Kasprem, swym kochankiem, z którym bywała na Łysej Górze. Potwierdziła też zarzut oskarżyciela, iż siłom nieczystym jego „wołowi kark stracić kazała, a to dla tego, że jej chłopca bił”. Przyznała się także do innych tego rodzaju „przestępstw” oraz wskazała kobiety, które także „czarować umieją”. Poddana jeszcze dwóm następnym torturom potwierdziła i uszczegółowiła swe dotychczasowe zeznania. Leżąc na stosie odwołała oskarżenia pod adresem innych osób, twierdząc „widzę, że na tamten świat idę, nikogo na sumienie ani dusze biorę”.
Komentarz:
Wiara w możliwość wyrządzenia ludziom zła przy pomocy czynników nadprzyrodzonych była powszechna już w starożytności. Poszukiwanie czarownic stosujących tego rodzaju praktyki nasiliło się w Europie pod koniec XV w., po ogłoszeniu w 1484 r. buli papieża Innocentego VIII, potępiającej czarownice i nakazującej je surowo karać oraz po opublikowaniu w 1486 r. książki „Młot na czarownice” Heinricha Krämera, drukowanego podręcznika dla łowców czarownic. Przetłumaczenie tej książki na język polski w 1614 r. oraz pogłębiający się kryzys społeczeństwa Rzeczypospolitej, nękanego skutkami licznych wojen, zaowocowało nasileniem procesów czarownic w XVII w. na ziemiach polskich. Ludność dotykana nieszczęściami chętnie przypisywała wszystko co złe działalności piekieł i ich przedstawicielkom na ziemi- czarownicom.
Także miasta Pomorza i Kujaw były miejscem tego rodzaju okrutnych procesów. Do dziś zachowało się szereg dokumentów opisujących szczegółowo ich przebieg. Najlicz-niejsza dokumentacja zachowała się w aktach miasta Nowego z XVII w., gdzie jest księga z 18 protokółami spraw sądu miejskiego przeciw czarownicom. Z analizy księgi wynika, iż przyczyny i sposób oskarżenia, przebieg procesu, sposób dowodzenia winy i karania nie odbiegał od form stosowanych w ówczesnej Europie. Szczególnie charakterystyczny z uwagi na okrucieństwo metod był sposób zbierania dowodów niezbędnych do skazania. Gdy osoba oskarżona nie przyznawała się do winy, to w pierwszej fazie procesu sięgano do tzw. sądów bożych, jako środka dowodowego, czyli tzw. prób, takich jak: gorącej wo-dy, rozpalonego żelaza, ognia, zimnej wody i wagi. W Nowem stosowano próbę wody, która polegała na związaniu sznurami oskarżonej w odzieży i wrzuceniu do Wisły. Jeżeli osoba poddana próbie wypływała, uznawano, iż to diabeł pomaga jej uratować życie, a więc oskarżenie jest zasadne. Gdy nadal oskarżona nie przyznawała się do zarzucanych jej czynów, przystępowano do uzyskania tego za pomocą cierpień fizycznych. W Nowem osoby oskarżone o czary były poddawane 3 torturom. Bliżej nie sprecyzowano jednak jak przebiegały. W większości przypadków procesy o czary kończyły się śmiercią oskarżonej. W Rzeczypospolitej tego rodzaju procesy zakończyła uchwała Sejmu z 1776 r., zabrania-jąca sądom stosować tortury i rozpatrywać sprawy o czary.
Publikacja źródła: księga nie została opublikowana drukiem
Opis zewnętrzny: oryginał, jęz. polski, jęz. łaciński, papier, 21 x 34 cm, 140 stron
Miejsce przechowywania: APB, Akta miasta Nowego sygn. 131, karty 1-10
Autor komentarza: Stanisław Błażejewski