File:ZAMEK W NIEPOŁOMICACH, fot. M. Klag (MIK, 2000) (3531643861).jpg

II Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego, wrzesień 2000

Niepołomicki zamek jest drugą, obok kościoła parafialnego, fundacją kazimierzowską w tym mieście. Wybudowany w połowie XIV w., był miejscem ważnych spotkań politycznych i dyplomatycznych; stąd wyruszali królowie na myśliwskie wyprawy do pobliskiej Puszczy Niepołomickiej. Renesansową formę nadała niepołomickiej siedzibie przebudowa z czasów Zygmunta Augusta (1550-1571). Pracami kierował budowniczy Tomasz Grzymała, a pomagali mu murator Wincenty oraz Włoch Piotr Mezzo. Wówczas zamek stał się regularnie rozplanowaną budowlą na rzucie kwadratu, z wewnętrznym, arkadowym dziedzińcem. Dalsze prace przy zamku były prowadzone w latach 1585 i 1637. Przy południowym skrzydle zamku założono włoskie ogrody, powstałe z woli królowej Bony. Najazd Szwedów w połowie XVII w. spowodował upadek tej królewskiej rezydencji. Po pierwszym rozbiorze Polski w 1772 r. Niepołomice, a wraz z nimi zamek, znalazły się pod panowaniem austriackim. Zaborcy przeznaczyli zamek na koszary i rozebrali drugie piętro. W XIX w. obiekt odnowiono z przeznaczeniem na siedzibę administracji, taką funkcję pełnił jeszcze po II wojnie światowej. Kiedy w 1991 r. przeszedł na własność gminy Niepołomice, przystąpiono do kompleksowej renowacji. Po kilku latach remontów i prac adaptacyjnych królewska siedziba odzyskała swą dawną świetność. Zamek założony na planie czworoboku, z obszernym, zbliżonym do kwadratu dziedzińcem, zwrócony jest fasadą w stronę południowo- -zachodnią. Dziedziniec otaczają z trzech stron arkadowe, XVII-wieczne krużganki: na parterze filarowe, a na piętrze kolumnowe. W trzech narożach dziedzińca znajdują się przybudówki; w dwóch z nich mieszczą się klatki schodowe. Główną bramę wjazdową zdobi renesansowy portal, powstały po 1550 r. i uzupełniony w XVII w. górną, manierystyczną częścią. Wewnątrz zachowane są pomieszczenia skarbca (z lat 1561-1563) ze sklepieniem wspartym na masywnym filarze oraz sali akustycznej o sklepieniu klasztornym, obejmującej dwie kondygnacje. Obecnie w zabytkowych wnętrzach zamku działalność prowadzi Centrum Kultury „Zamek” oraz Muzeum Niepołomickie, prezentujące eksponaty myśliwskie i łowieckie, a także zbiory Włodzimierza Puchalskiego. Działają tutaj również restauracja i sale konferencyjne.

---

Niepołomice Castle

Besides the parish church, Niepołomice castle is the only building founded in the town by King Casimir the Great (Kazimierz Wielki). Constructed in the mid-14th century, the castle became the place of momentous political and diplomatic meetings, and the base for hunting expeditions to the nearby Niepołomice Forest. The current, Renaissance appearance of the castle dates to the reign of King Sigismund (Zygmunt) August (1550-1571). The works were headed by the master stonemason Tomasz Grzymała, assisted by the bricklayer Wincenty, and an Italian by the name of Pietro Mezzo. Thus developed, the castle became a regular square edifice with an arcaded inner courtyard. Further improvements followed in 1585 and 1637. In order to please Queen Bona Sforza, Italian gardens were laid next to the southern wing. The Swedish raid in mid-17th century prompted the fall of this royal residence. After the First Partition of Poland in 1772, Niepołomice, the castle included, fell under Austrian administration. The occupants turned the castle into military barracks and dismantled the second floor. In the 19th century, the castle was renovated and designated to house various administrative offices, a function it continued to perform even after the second world war. When in 1991 the estate became the property of the Niepołomice municipality, a thorough renovation commenced. Several years later the castle was restored to its former glory. The castle has a rectangular courtyard, approximating an ideal square, and its façade overlooks south-east. Three sides of the courtyard are lined with 17th-century arcades: with pillars on the ground floor, and columns in the upper floor. Two of the three annexes in the corners contain staircases. The main entryway is decorated with a Renaissance portal, post-1550, supplemented in the 17th century with the upper Renaissancemannerist part. Surviving interiors include a treasury (dating back to 1561-1563) with a vault supported upon a solid pillar, and a two-storeyhigh acoustic room with a cloister vault. Today the historic interiors accommodate the Zamek Culture Centre and the Niepołomice Museum presenting hunting objects and trophies and the collection of Włodzimierz Puchalski. The castle also houses a hotel and restaurant.